RỐI LOẠN MỠ TRONG MÁU

BS.Phan Hữu Phước,Thạc sĩ Lão khoa BV.Nguyễn Trãi

Thưa quý vị và các bạn !

Rối loạn mỡ trong máu hay còn gọi là tăng mỡ trong máu hay tăng cholesterol máu là bệnh khá phổ biến hiện nay. Bệnh là mối lo ngại của nhiều người có tình trạng cân nặng dư thừa nhưng thực tế nhiều người ốm vẫn bị rối loạn mỡ trong máu. Rối loạn mỡ trong máu là nguy cơ chính của nhiều bệnh nguy hiểm như: cao huyết áp, nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não, xơ mỡ động mạch... Trong bài nói hôm nay có những từ chưa dịch được sang tiếng Việt như: cholesterol (cô-lét-tê-rôn), triglyceride (tri-gly-sê-rít), lipoprotein (li-pô-prồ-tê-in) nên chúng tôi vẫn tạm sử dụng từ tiếng Anh, xin quý cô bác thông cảm. Để giúp bà con hiểu rõ hơn về rối loạn mỡ trong máu, trong bài nói chuyện hôm nay chúng ta sẽ xem xét các vấn đề cơ bản như sau:

1. Rối loạn mỡ trong máu là gì ?
2. Tác hại của tình trạng rối loạn mỡ trong máu.
3. Điều trị và phòng ngừa rối loạn mỡ trong máu như thế nào.

Rối loạn mỡ trong máu là bệnh lý có tăng thành phần mỡ gây tác hại và giảm thành phần mỡ bảo vệ cho cơ thể. Mỡ trong máu hiện diện dưới 2 dạng chính là cholesterol và triglycerid.Thực tế cholesterol không phải là chất hoàn toàn gây hại cho cơ thể. Chúng ta không thể sống được nếu không có cholesterol. Cholesterol là thành phần cấu tạo chủ yếu của màng tế bào, sợi thần kinh và của nhiều nội tiết tố trong cơ thể. Ngoài ra gan còn dùng cholesterol để sản xuất ra acid mật giúp ta tiêu hóa thức ăn.

Cholesterol có 2 nguồn gốc:

··· Thứ nhất: từ thức ăn hàng ngày trong thịt, mỡ, trứng...chiếm 20% nhu cầu cholesterol trong cơ thể.

··· Thứ nhì: do gan tạo ra chiếm đến 80%. Gan có khả năng tổng hợp cholesterol từ những chất khác như đường, đạm.

Điều này lý giải tại sao nhiều người không ăn mỡ, trứng như những người ăn chay trường lâu năm hoặc những người ốm vẫn bị rối loạn mỡ trong máu. Họ bị rối loạn mỡ trong máu do việc rối loạn tạo cholesterol ở gan. Ở đây xin được giải thích thêm một số từ chuyên môn mà nhiều bà con thường thắc mắc không hiểu khi đọc trên những phiếu xét nghiệm. Cholesterol và triglyceride được mang đi trong máu nhờ kết hợp với một chất có tên là lipoprotein. Có nhiều loại lipoprotein: loại có tỉ trong  cao có thên là HDL, loại có tỉ trong thấp có tên là LDL, loại có tỉ trọng rất thấp có tên là VLDL và HDL có chức năng vận chuyển cholesterol và VLDL có chức năng vận chuyển triglyceride trong máu. Cholesterol kết hợp với LDL được ký hiệu là LDL-c là dạng cholesterol gây hại cho cơ thể chúng vận chuyển cholesterol vào trong máu thấm vào thành mạch máu chúng có vai trò quan trọng trong quá trình hình mãng xơ mỡ động mạch. Cholesterol kết hợp với HDL được ký hiệu là HDL-c là một dạng cholesterol có lợi cho cơ thể chúng chống lại quá trình xơ mỡ động mạch bằng cách mang cholesterol dư thừa ứ đọng từ trong thành mạch máu trở về gan. Sự tăng triglyceride trong máu quá cao cũng góp phần thúc đẩy quá trình xơ mỡ động mạch.

Trong cơ thể luôn có sự cân bằng giữa 2 quá trình gây hại và bảo vệ. Cho nên khi ta dùng từ tăng cholesterol hay tăng mỡ trong máu để chỉ tình trạng này là không chính xác mà ta phải gọi là rối loạn mỡ trong máu có nghĩa là có tăng thành phần gây hại và giảm thành phần bảo vệ. Đôi khi không có tăng thành phần gây hại nhưng có giảm thành phần bảo vệ thì vẫn gọi là rối loạn mỡ trong máu.

Như vậy khi muốn phát hiện sớm có bị rối loạn mỡ trong máu hay không ta cần làm những xét nghiệm gì ? Xét nghiệm đầy đủ để đánh giá tình trạng mỡ trong máu gòm 4 thành phần:

( Cholesterol toàn phần)

( LDL-cholesterol viết tắt là LDL – c)

( HDL-cholesterol viết tắt là HDL – c)

§ Triglycerid

Để đánh giá xét nghiệm chúng ta cần lưu ý:

Trong bốn thành phần xét nghiệm có đến ba thành phần gây hại là cholesterol toàn phần, LDL - c và Triglyceride chỉ có một thành phần bảo vệ là HDL - c.

Khi xem kết quả xét nghiệm ta cần lưu ý sự cân bằng giữa thành phần bảo vệ và thành phần gây hại. Nếu thành phần gây hại LDL-c cao nhưng thành phần baỏ vệ HDL-c cũng cao th2i ít gây lo ngại hơn thành phần gây hại cao còn thành phần bảo vệ thấp. Ngoài ra khi đánh giá mức độ nguy hiểm của tình trạng tăng cholesterol chúng ta phải lưu ý đến tuổi, có bệnh tim mạch, cao huyết áp hay tiểu đường đi kèm hay không...

Tác hại của rối loạn mỡ trong máu:

Nhiều nghiên cứu về rối loạn mỡ trong máu trên thế giới cho thấy khi cholesterol toàn phần tăng cao hơn 240 mg% thì nguy cơ bị bệnh mạch vành tim tăng lên 2 đến 3 lần. LDL - c tăng cao thì tăng nguy cơ bị nhồi máu cơ tim.

Triglyceride tăng cao nhất là ở bệnh nhân bị tiểu đường thì nguy cơ xơ mỡ động mạch cũng cao hơn và HDL - c giảm thấp cũng tăng các nguy cơ tai biến về mạch máu và cơ mỡ động mạch.

Điều trị và phòng ngừa rối loạn mỡ trong máu:

Lợi ích của việc điều trị: Theo Tổ chức sức khỏe thế giới cho biết nếu cholesterol toàn phần giảm được 23 mg% ở người tuổi 40 sẽ giảm 54% nguy cơ bệnh tim mạch còn ở tuổi 70 thì giảm 20% nguy cơ bệnh tim mạch. Còn nếu HDL-C tăng 1,2 mg% thì giảm được 3% nguy cơ bệnh tim mạch. Người ta cũng đã chứng minh được rằng giải quyết được rối loạn mỡ trong máu là cần thiết để hạn chế tai biến mạch vành tim, tai biến mạch máu não và giảm tỉ lệ tử vong do biến chứng mạch máu.

Để điều trị rối loạn mỡ trong máu chúng ta có thể dùng 2 phương pháp điều trị không dùng thuốc và điều trị có dùng thuốc.

Điều trị không dùng thuốc có tác dụng như phòng ngừa rối loạn mỡ trong máu:

Trong phần điều trị không dùng thuốc nếu thực hiện tốt có thể giảm được 15%-20% cholesterol toàn phần. Điều trị không dùng thuốc gồm ba phần cơ bản sau đây:

1. Ngừng hút thuốc là, không uống quá nhiều rượu.

2. Thay đổi thói quen ăn uống.

3. Tập thể dục thể thao.

Ngừng thuốc lá là việc làm cần thiết quan trọng với bệnh nhân rối loạn mỡ trong máu, thuốc lá là yếu tố góp phần làm thúc đẩy quá trình xơ mỡ động mạch và làm tăng cholesterol gây hại LDL. Uống rượu quá nhiều dễ bị tăng Triglyceride hơn.

Trong chế độ ăn uống bà con cần lưu ý 3 vấn đề :

1. Nếu bị béo phì hay dư cân nặng cần thiết phải giảm cân. Nên giảm ăn nhiều chất béo : gần như giới hạn ăn tất cả các loại chất béo như dầu, kem, mỡ, bơ... Chất béo ăn vào hàng ngày không quá 30% nhu cầu năng lượng của cơ thể.

2. Giảm ăn mỡ bảo hòa: nếu không cử được tuyệt đối thì đừng ăn quá 1/3 mỡ bảo hòa trong nhu cầu chất béo hàng ngày. Mỡ bảo hòa có trong thành phần mỡ heo, bò, gà, bơ, phô-mai, crem, chocolate, dầu dừa. Bà còn cũng cần lưu ý là shortening và margaring là những chất  thường được sử dụng trong chế biến các loại kem làm bánhcũng làm tăng cholesterol trong máu.

3. Giảm cholesterol trong bữa ăn hàng ngày: đừng ăn quá 300mg cholesterol mỗi ngày. Tránh ăn các loại thức ăn có nhiều cholesterol như sữa toàn phần, Crem, trứng, phủ tạng động vật như gan, lưỡi, thận...

Ngoài việc kiêng cử trong ăn uống thì việc tập thể dục thể thao sẽ góp phần tăng tác dụng của việc kiêng ăn. Bác sĩ điều trị sẽ đề nghị bà con hình thức tập thể dục chơi thể thao phù hơp với sức khỏe của từng người.

Tập thể dục thể thao nhịp nhàng dưới các hình thức: đi bộ chạy bộ, đạp xe đạp... ở mức độ không gắng sức là phù hợp.

Tập đủ thời gian và thường xuyên: đây là điều không dễ dàng, mỗi lần tập cố gắng đủ 30-45 phút ít nhất tập thường xuyên 3 lần trong 1 tuần.

Nếu bạn bị béo phì, dư cân nặng và không tập thể dục nhiều năm nay nên quyết tâm luyện tập, lúc đầu tập ít sau tăng dần cố gắng tập đều đặn. Lúc đầu có thể thấy mệt, buồn ngủ vào buổi sáng sau tập nhưng bạn sẽ quen dần và thấy khỏe hơn.

Duy trì và phát triển vận động: cố gắng xây dựng thời  khóa biểu tập thể dục thể thao. Coi đó như là một thú vui. Bà con có thể xây dựng nhóm cùng tham gia chương trình tập thể dục thể thao.

Điều trị có dùng thuốc:

Sau khi áp dụng chế độ điều trị không dùng thuốc trong 3 đến 6 tháng mà vẫn không cải thiện được tình trạng rối loạn mỡ trong máu đặc biệt là LDL - c còn cao thì bác sĩ sẽ cho dùng thêm thuốc hạ mỡ trong máu. Bà con nên dùng dưới sự chỉ định và theo dõi của bác sĩ vì thuốc ngoài tác dụng hạ mỡ trong máu còn gây nhiều tác dụng phụ khác.

Hiện nay có nhiều nhóm thuốc hạ mỡ trong máu: nhóm Fibrate, nhóm Statin, nhóm resin, nhóm niacin. Mỗi nhóm có tác dụng hạ mỡ theo những cơ chế khác nhau. Việc lựa chọn sử dụng loại nào phù hợp trong điều trị cho bệnh nhân sẽ do thầy thuốc chuyên khoa quyết định.

Cần lưu ý là hầu hết các thuốc hạ lipid máu đều có tác dụng phụ nhất định cho cơ thể. Cho nên cô bác không nên tự dùng thuốc mà không có chỉ định và theo dõi của bác sĩ.

Kế hoạch lâu dài:

Khi cơ thể đã xảy ra vấn đề rối loạn mỡ trong máu bà con nên có kế hoạch lâu dài. Nên thực hiện tốt việc điều trị không dùng thuốc. Việc dùng thuốc phải dưới sự kiểm soát của bác sĩ, vì các thuốc hầu hết đều có hại cho gan và gây nhiều tác dụng phụ khác. Điều quan trọng khác là hầu hết các thuốc này khá đắt tiền và thời gian điều trị có thể kéo dài trong nhiều năm. Thông thường sau khi điều trị ít nhất sau ba tháng chúng ta mới thấy được kết quả.

Như vậy khi biết mình bị rối loạn mỡ trong máu bà con không nên quá lo lắng hay sợ hãi vì bệnh không gây tác hại tức thời nhưng tác hại về lâu về dài của bệnh thì rất nguy hiểm và hầu như không điều trị được nên việc phòng ngừa và phát hiện sớm là rất quan trọng.

Bài nói đến đây là hết, xin cám ơn sự theo dõi của quý vị và các bạn./.

HC sưu tầm